Οι πολίτες ενώπιον διάχυτου φόβου

Γράφει ο
Πέτρος Ι. Παραράς

Από την συνταγματικά κατοχυρωμένη αξιοπρέπεια του ανθρώπου απορρέει και η υποχρέωση του κράτους να λαμβάνει και «θετικά» μέτρα, ώστε τα άτομα να είναι σε θέση να απολαμβάνουν πλήρως των ατομικών τους δικαιωμάτων. Στην υποχρέωση αυτή του κράτους αντιστοιχεί το δικαίωμα των ατόμων να αξιώνουν από την πολιτεία τη λήψη μέτρων, αστυνομικών κλπ., που να τους εξασφαλίζουν την απόλαυση των δικαιωμάτων τους, όπως είναι η σωματική ακεραιότητα, το άσυλο της κατοικίας, η περιουσία. Είναι το λεγόμενο «δικαίωμα στην ασφάλεια». Είναι χαρακτηριστικό ότι στο άρθρο 1 του γαλλικού νόμου n° 2003-239/18.3.2003, «για την εσωτερική ασφάλεια», ρητώς ορίζεται ότι η «ασφάλεια είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα». Εντεύθεν, η εντονότερη αστυνομική

παρουσία στις γειτονιές ή η τοποθέτηση καμερών ασφαλείας σε δημόσιους χώρους δεν προσκρούει σε κάποιο ατομικό δικαίωμα, αφού έτσι εξασφαλίζεται μια πιο αποτελεσματική προστασία των συνταγματικών δικαιωμάτων όλων. Στην Αμερική, μετά τα γεγονότα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001, η εκεί κοινή γνώμη φαίνεται ότι ανέχεται, για λόγους ασφαλείας, περιορισμούς στην κατ’ αρχήν απόρρητη επικοινωνία.
Όταν όμως το κράτος δεν ενδιαφέρεται για την ασφάλεια των πολιτών, με συνέπεια να πολλαπλασιάζονται τα κρούσματα παραβατικότητας, δημιουργείται η αίσθηση ότι είμαστε πλήρως εκτεθειμένοι σε κινδύνους. Και όντως τα τελευταία χρόνια είναι διάχυτη η ανασφάλεια που διακατέχει όλους, ιδίως μετά τα συνεχή τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη (π.χ. η σφαγή στο Μπατακλάν), αλλά και στη χώρα μας. Οι απρέπειες σε δημόσιους χώρους, η έξαρση βίας με επιθέσεις κατά γυναικών, οι καθημερινές ληστείες και δολοφονίες, η εγκατάσταση της ανομίας μέσα στα πανεπιστήμια που έχει στοιχειώσει, οι καταδρομικές επιθέσεις σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, οι πρωτοβουλίες καταστολής από «συλλογικότητες», είναι μερικά μόνον από τα παραδείγματα τα οποία κάνουν τους πολίτες να αισθάνονται τελείως αδύναμοι να προστατευθούν από το κράτος και την αυξανόμενη «περιθωριακή κοινωνία». Αυτή είναι η «κοινωνία της αγένειας».
Επόμενο λοιπόν είναι να βιώνουμε τώρα όλοι σε ένα δυστοπικό καθεστώς φόβου, σε μια διαρκή ανασφάλεια για το τι μπορεί να μας συμβεί ανά πάσα στιγμή. Όμως, το να ζει κανείς διαρκώς υπό τέτοιο καθεστώς, είναι και συναίσθημα που σε αποτρέπει να αναπτύξεις ελεύθερα την προσωπικότητά σου και σε ωθεί στην απομόνωση και την εσωστρέφεια χωρίς καμία φιλοδοξία. Αυτή είναι η «κοινωνία της ταπείνωσης», εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη ορισμένης ιδεοληψίας.
Ο φόβος λοιπόν γεννάται από την πλήρη ανασφάλεια που μας περιρρέει, δηλαδή από την απουσία κράτους. Η απουσία όμως αυτή, με τη σειρά της, σημαίνει ότι οι πολίτες δεν είναι πλέον ελεύθεροι, διότι όταν ο φόβος κυριαρχεί στην όποια δραστηριότητα, ακόμα και μέσα στο σπίτι, αυτό έχει ως επακόλουθο να βιώνουμε σε καθεστώς ανελεύθερο, το οποίο όμως δε μπορεί πια να χαρακτηρίζεται ως δημοκρατικό. Άρα η ανυπαρξία φόβου πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα. Με άλλες λέξεις, το φιλελεύθερο κράτος πρέπει να προστατεύει τους πολίτες από έκνομες ενέργειες, διότι ελευθερία σημαίνει έλλειψη φόβου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αμερικανός Πρόεδρος Fr. Roosevelt, στον γνωστό λόγο του ενώπιον του Κογκρέσου την 6^η Ιανουαρίου 1941 (“Four Freedoms Speech”), διακήρυξε τέσσερις στοιχειώδεις ανθρώπινες «ελευθερίες»: ελευθερία λόγου, λατρείας, απελευθέρωση από στερήσεις και ελευθερία από φόβο (freedom from fear) που τότε σήμαινε την οπωσδήποτε ελαχιστοποίηση των εξοπλισμών όλων των κρατών, ώστε αυτά να μη φοβούνται πλέον από επίθεση γείτονος. Δηλαδή «ελευθερία από κάθε αγωνία».   
Μεταγενέστερα όμως, η ελευθερία αυτή από τον φόβο συνδυάστηκε με την ανάγκη ασφάλειας του ατόμου, ο δε πρόεδρος B. Obama, στον λόγο του κατά την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης (Oslo 2009), τόνισε ρητά, αναφερόμενος και αυτός στις «Τέσσερις Ελευθερίες», ότι η πραγματική ειρήνη καλύπτει και την ελευθερία από φόβο, συσχετίζοντας τώρα αυτήν με τις εγγυήσεις των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων που είναι κατοχυρωμένες στο Διεθνές Σύμφωνο για τα δικαιώματα αυτά του ΟΗΕ (1966), στο Προοίμιο του οποίου μάλιστα ευθέως αναφέρεται ότι τα παραπάνω δικαιώματα εξασφαλίζονται, ώστε ο άνθρωπος να αισθάνεται «απελευθερωμένος από τον φόβο».
Έχουμε λοιπόν αξίωση οι πολίτες να απαλλαγούμε από τον φόβο μας, κατά την απόδοση του τίτλου πρόσφατης γερμανικής διατριβής (Freiheit von Furcht, 2016), και να αποτινάξουμε το φάντασμα του φόβου που τώρα πλανάται γύρω μας και μας έχει κατακυριεύσει. Διαφορετικά θα εξακολουθήσουμε να ζούμε σε καθεστώς τουλάχιστον αυταρχικό. Τέτοιο είναι και αυτό που βιώνουμε τώρα στην Ελλάδα.

-Ο καθηγητής Πέτρος Ι. Παραράς είναι Επίτιμος Αντιπρόεδρος ΣτΕ